​Otizm Genel Özellikleri ve Terapi Tedavi yaklaşımları

​

• (Otizm spektrum bozuklukları OSB), bireyin sosyal etkileşimlerini, iletişim becerilerini ve davranış kalıplarını etkileyen geniş bir nörogelişimsel bozukluk grubudur. 

• OSB'nin özellikleri, hafif sosyal bozukluklardan ciddi iletişim ve davranış sorunlarına kadar bireyler arasında önemli ölçüde farklılık gösterir ve bu çeşitlilik "spektrum" teriminin kullanımını yansıtır. 

• OSB'nin kesin nedenleri tam olarak bilinmese de araştırmalar hem genetik hem de çevresel faktörlerin gelişiminde önemli bir rol oynadığını göstermektedir 

​

OSB'nin Özellikleri
Sosyal etkileşimde güçlükler

• OSB'li bireyler genellikle sosyal etkileşimlerde önemli güçlükler sergilerler. 

• Bu zorluklar arasında başkalarının duygularını ve niyetlerini anlama, göz temasını ve yüz ifadelerini sürdürme ve sosyal normlara ve beklentilere uyum sağlama güçlükleri yer alabilir. 

• OSB'li bireyler arkadaşlık kurma ve sürdürme konusunda zorluklar yaşayabilir, sosyal etkileşimlerin iki yönlü doğasını anlayamayabilir veya ilgi alanlarını ve faaliyetlerini paylaşmaktan rahatsızlık duyabilirler

 

İletişim bozuklukları

• İletişim bozuklukları OSB'nin bir diğer temel özelliğidir. 

• Bu durum, ilk kelimelerin veya basit cümlelerin söylenmesindeki gecikmeler de dahil olmak üzere dil gelişimindeki gecikmelerle kendini gösterebilir. 

• OSB'li bazı bireyler iletişim kurmak için dili hiç kullanmayabilir. 

• Normal dil becerilerine sahip OSB'li bireyler arasında bile, düşüncelerini, duygularını veya ihtiyaçlarını iletmek için konuşmalarda dili kullanmakta zorluk çekebilirler. 

• Ayrıca, beden dili ve yüz ifadelerinin anlaşılması ve kullanılması gibi sözel olmayan iletişim de etkilenebilir 

 

Tekrarlayan davranışlar ve sınırlı ilgi alanları

• OSB'li bireyler genellikle tekrarlayan davranış kalıpları ve sınırlı ilgi alanları sergiler. 

• Bunlar arasında belirli konulara veya faaliyetlere güçlü bir bağlılık, tekrarlayan vücut hareketleri (örneğin sallanma, el çırpma) ve günlük rutinlere aşırı bağlılık sayılabilir. 

 

Duyusal hassasiyet

• OSB'li birçok birey duyusal işlemede anormalliklere sahiptir ve ses, ışık, dokunma, tat veya kokuya karşı çok güçlü veya gecikmiş tepkiler verebilir. 

• Örneğin, OSB'li bazı bireyler günlük ortamlarındaki arka plan seslerini alışılmadık derecede sert bulabilir veya ağrı veya diğer bedensel hisleri fark etmeyebilirler.

​

Aileler için

• Göz temasından kaçınır veya göz teması kurmaz

• 9 aylıkken ismine tepki vermiyorsa

• 9 aylıkken mutlu, üzgün, kızgın ve şaşırmış gibi yüz ifadeleri göstermiyorsa

• 12 aylıkken basit etkileşimli oyunları oynamıyorsa

• 12 aylık olduğunda çok az veya hiç jest kullanmıyor (örneğin, el sallamıyor)

• 15 aylık olduğunda ilgi alanlarını başkalarıyla paylaşmıyorsa (örneğin, beğendiği bir nesneyi size gösteriyorsa)

• 18 aylıkken size ilginç bir şey göstermek için işaret etmiyor

• 24 aylık (2 yaş) olduğunda başkalarının incindiğini veya üzüldüğünü fark etmez

• 36 aylık (3 yaş) yaşına geldiğinde diğer çocukları fark etmez ve onlarla oyun oynamaz

• 48 aylık (4 yaş) yaşına kadar oyun oynarken öğretmen veya süper kahraman gibi başka bir şeymiş gibi davranmaz

• 60 aylık (5 yaş) yaşına geldiğinde sizin için şarkı söylemiyor, dans etmiyor veya oyunculuk yapmıyorsa

• Oyuncakları veya diğer nesneleri sıraya koyar ve sıra değiştiğinde sinirlenir

• Kelimeleri veya ifadeleri tekrar tekrar tekrarlar (ekolali olarak adlandırılır)

• Oyuncaklarla her zaman aynı şekilde oynar

• Nesnelerin parçalarına (örneğin tekerlekler) odaklanmıştır

• Küçük değişikliklerden dolayı üzülür

• Takıntılı ilgi alanları var

• Belirli rutinleri takip etmek gerekir

• Ellerini çırpar, vücudunu sallar veya kendini daireler çizerek döndürür

• Şeylerin sesine, kokusuna, tadına, görünümüne veya hissine karşı alışılmadık tepkiler verir

 

Teşhis araçları

• Erken tanı, OSB'li çocukların gelişimsel sonuçlarını iyileştirmenin anahtarıdır. 

• OSB tanısı her yaşta konulabilir ancak en sık olarak çocukluğun erken dönemlerinde ortaya çıkar. 

• OSB'yi taramak ve teşhis etmek için birçok araç mevcut olsa da, günümüzde kullanılan önde gelen otizm teşhis araçlarından ikisi DSM-5 ve M-CHAT'tir (Yeni Yürümeye Başlayan Çocuklarda Otizm için Değiştirilmiş Kontrol Listesi).

​

DSM-5

• DSM-5, 2013 yılından bu yana tüm dünyada OSB için bir tanı aracı olarak kullanılmaktadır

• DSM-5'e göre, bir çocuğa OSB tanısı konulabilmesi için şu üç sosyal iletişim ve etkileşim alanında kalıcı eksiklikler olması gerekmektedir: 

• (i) sosyal-duygusal karşılıklılık;

• (ii) ilişki geliştirme, anlama ve sürdürme; ve

• (iii) sözel olmayan iletişim. 

• Ek olarak, aşağıdaki dört davranıştan en az ikisi mevcut olmalıdır:

• (i) rutindeki değişikliklere karşı esnek olmama; 

• (ii) odaklanma veya yoğunluk açısından anormal olabilen kısıtlayıcı veya sabitlenmiş ilgi alanları; 

• (iii) duyusal girdiye yanıt olarak hipo veya hiperaktivite veya çevrenin duyusal yönleriyle anormal sabitlenme; 

• (iv) tekrarlayan hareketler, konuşma veya eşyaların kullanımı.

TEDAVİ TERAPİ SÜREÇLERİ

• OSB'nin tedavi edilip edilemeyeceği veya ne ölçüde tedavi edilmesi gerektiği, özellikle de OSB'li çocuklar arasındaki belirgin farklılıklar göz önüne alındığında, tartışmalı bir konudur. 

• OSB'li çocukların yetenek, becerileri ve yaşam kalitelerini iyileştirmek için birçok terapi yaklaşımı mevcuttur.

• Terapi programı planlanırken bireyin tüm ihtiyaçları göz önünde bulundurulmalıdır. Standart bir eğitim programının tüm bireylere uygulanması yanlıştır. Bireysel farklılıklar göz önünde bulundurulmalıdır. Terapi programları sosyal iletişim, bilişsel düzey, dikkat, odaklanma, taklit becerileri, kavram gelişimi, alıcı ve ifade edici dil gelişimi, davranış değişikliği, bedensel ve çevre farkındalığı, duyusal entegrasyon gibi birçok alana yönelik bireysel ihtiyacı kapsamalıdır. Bu da disiplinler arası bir yaklaşım sergilenmesini gerektirir.

• Takip eden hekim, terapistler, varsa sınıf öğretmeni ve aile arasında etkili bir iletişim sağlanmalıdır.

• Terapinin amacı ve hedefleri aile ile paylaşılmalıdır.

• Üçer aylık periyotlarla terapi programının etkinliği kontrol edilmelidir. 

 

Davranışsal Terapiler

• Eğitimsel ve davranışsal müdahaleler iletişim, sosyal beceriler, oyun, günlük yaşam yeterlilikleri, akademik beceriler ve uygunsuz davranışların ele alınmasında merkezi bir rol oynamaktadır.

• Uygulamalı Davranış Analizi (ABA) yaygın olarak kullanılan kanıta dayalı yaklaşımlardan biridir. Bunun yanında;

• Ayrık Deneme Eğitimi (DTT), 

• Erken Yoğun Davranışsal Müdahaleler (EIBI), 

• Pivotal Tepki Eğitimi (PRT),

• Sözel Davranışsal Müdahale (VBI) ABA müdahalesinin farklı türleridir.

• TEACCH (Treatment and Education of Autistic and related Communication- Handicapped Children)

​

Gelişimsel Modeller

• Denver Modeli, 

• Erken Başlangıç Denver Modeli (ESDM), 

• Gelişimsel bireysel farklılık (DIR), 

• İlişki gelişimsel müdahalesi (RDI) ve 

• Duyarlı Öğretim (RT).

Bunların dışında;

• Duyu Entegrasyonu Terapisi

• İşitsel Terapiler

• Müzik Terapi

• Hayvan temelli terapiler (Hippoterapi, Canis Terapi, Dolphin Terapi)

• Sanat Terapileri uygulanmaktadır.

İlaç ve diyet müdahaleleri

• OSB’li bireylerde farklı ilaç ve diyet programları uygulanmaktadır. Kullanılan ilaçların otizmi tedavi etme gibi bir etkinliği yoktur. Ancak otizm ile birlikte görülen agresyon, kaygı bozukluğu, depresyon, epilepsi gibi durumları rahatlatmaya yönelik kullanılmaktadır.

• Yine ağır metallerin atılması, reflü, sindirim düzenlenmesi, hiperbarik oksijen tedavisi gibi çeşitli tedaviler denenmektedir.

• Bu tedavileri uygulamak isteyen aileler deneyimli bir hekim ile görüşerek bireyselleştirilmiş ihtiyaçlara yönelik bir tedavi uygulamalıdır. 

• İlaç tedavisi planlanırken her çocuğun genetik ve çevresel farklılığının olduğu, dolayısıyla tedavi ihtiyacının da farklı olacağı göz önünde bulundurulmalıdır.

• Standart bir tedaviyi her çocuğa uygulamak yanlıştır.

• Tedavi planlanırken bireyin nörolojik, metabolik, psikiyatrik ve gelişimsel ihtiyaçları göz önünde bulundurulmalıdır.

• Diyet programları da bireyin yaşına ve gelişimine uygun, besin seçiciliği, duyusal hassasiyetleri, olası besin intoleranslarını göz önüne alarak ve destekleyici suplementleri hesaplayarak planlanmalıdır.